بر اساس آموزه های قرآنی، سنت های الهی (مانند سنت استخلاف) بر جهان حاکم است. از سویی دیگر هوش مصنوعی با رشد شتابان کنونی ممکن است به دوران تکنیگی وارد شود. حال آیا با پیش فرض امکان تکینگی، در صورت تحقق آن، هوش مصنوعی می تواند مانع از جریان سنت های الهی، تحقق جامعه مطلوب و مهدوی شود؟ نهایتاً پس از طرح، تبیین و دسته بندی سناریوهای محتمل نسبت به آینده هوش مصنوعی مبتنی بر روش تحلیلی جیمز دیتور، امکان سنجی و نسبت سنجی آن ها بر اساس انواع سنت های الهی، ضمن رد سناریوهای نگران کننده، این نتیجه حاصل شد که طبق سنت های مشروط و مطلق رقابت پذیر و بر اساس حرکت تکاملی جوامع و تاریخ، هر چند ممکن است رشد هوش مصنوعی، آسیب ها و نگرانی هایی را برای انسان به دنبال داشته باشد؛ اما استخلاف صالحان قطعی است و رشد فناوری مانع جریان آن نخواهد شد. در این پژوهش، گردآوری اطلاعات، به روش کتابخانه ای و پردازش آن ها، به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است.

سیدمرتضی دو بیان به ظاهر متعارض در خصوص اجرای حدود الهی در عصر غیبت دارد. آراء کلامی و فقهی شریف مرتضی در تبیین حکم حدود در عصر غیبت تنیده به یک دیگرند. پژوهش حاضر، حول پاسخ به این پرسش سامان یافته است: دیدگاه شریف مرتضی در اندیشه سیاسی خود، درخصوص امکان یا عدم امکان اجرای حدود در عصر غیبت چیست؟ هدف مقاله، حل و فصل نمودن ابهام و تعارضی است که درباره تعلیق و جواز اجرای حدود در اندیشه سیاسی شریف مرتضی به چشم می­آید. او به منظور تأمین دو رکن اجرای حدود در عصر غیبت، یعنی «مشروعیت» و «قدرت» بر اجرای حدود، به توجیه شرعی آن­ها پرداخت. وی روشن نمود شخص از یک­سو باید قادر بر احقاق حق، دفع باطل، امر به معروف و نهی از منکر باشد و البته به احکام و حدود الهی علم کافی و وافی داشته باشد؛ و از سوی دیگر، سلطان جائر منصب قضا را به او واگذار نماید تا اجرای حدود بر شخص واجب گردد. سید مرتضی معتقد است فقهاء و علمای امامیه افراد واجد صلاحیت هستند که شرایط پیش­گفته­ تصدی منصب قضا را دارند. روش تحقیق، گرداوری و تحلیل اطلاعات براساس روش استنادی و تحلیلی است. تازه های تحقیق نتیجه­ گرچه در ظاهر بین دو بیان سید مرتضی درباره اجرا یا عدم­اجرای حدود در عصر غیبت، در نگاه نخست تعارض به نظر می رسد، در واقع بین این دو بیان تعارضی وجود ندارد و شریف مرتضی دچار تناقض­گویی نگردیده است. در نظر شریف مرتضی، همان­گونه که اجرای حدود الهی در عصر حضور معصوم (علیه السلام) در گرو دو رکن «مشروعیت» و «قدرت» است؛ آن­گونه که امام مشروعیت خود را در «امامت» و «خلافت» از نص رسول الله (صلی الله علیه و اله و سلم) دریافت می کند و با در راس حاکمیت قرار گرفتن، قدرت بر اجرای حدود را به­دست می­آورد، با قرار گرفتن دو رکن مشروعیت و قدرت در دست «فقیه جامع­الشرایط»، اجرای حدود بر وی واجب می­­شود؛ در غیر این صورت، اجرای حدود از ایشان ساقط، به «تعلیق» درآمده و «نسخ» نمی­شود و گناه تعطیلی حدود الهی، بر عهده و ذمه کسانی است که موجب ترس امام بر جان خویش و در نتیجه غیبت ایشان گردیده­اند. شریف مرتضی با استناد به داستان حضرت یوسف (علیه السلام)، سیره امام علی (علیه السلام)، سیره علمای سلف و روایات، از یک­سو روشن نمود اگر شخصی[فقیه] شرایط تصدی منصب قضا یعنی توان بر احقاق حق، دفع باطل، امر به معروف و نهی از منکر و علم کافی و وافی به احکام و حدود الهی را داشته باشد، و از سوی دیگر سلطان جائر منصب قضا را به وی واگذارد، اجرای حدود نیز بر فرد[فقیه] واجب می­گردد. در این حالت، در واقع فقیه جامع­الشرایط، مشروعیت خود را در اجرای حدود با نیابت عام خود از سوی حضرت صاحب­الامر (علیه السلام) می­گیرد و قدرت لازم برای به اجرا درآوردن حدود را در صورت­بندی ظاهری از حمایت دستگاه جور و در صورت­بندی باطنی از امام معصوم (علیه السلام) و با عمل به اذن و دستور ایشان، به­دست می­آورد. اما چنان­چه فقیه جامع­الشرایط که شروط تصدی منصب قضا را داراست، رکن قدرت بر اجرای حدود را نداشته باشد، یعنی سلطان متغلب، حمایت و پشتیبانی سیاسی و نظامی خود را از وی در به اجرا درآوردن حدود دریغ دارد یا بنابه دلایلی، موفق به ورود و هم­کاری با دستگاه جور نگردد، اجرای حدود از ذمه وی ساقط و «تعلیق» خواهد شد، اما «نسخ» نمی گردد؛ در نتیجه، همان­گونه که گناه تعطیلی حدود بر عهده و ذمه کسانی است که موجب ترس امام بر جان خویش و غیبت ایشان گردیده­اند، بر ذمه کسانی (دستگاه جُوری) است که دست فقیه جامع­الشرایط را از اجرای حدود الهی کوتاه ساخته­اند. بنابراین شریف مرتضی، نه­تنها در عصر غیبت قائل به تعطیلی مطلق حدود نبود، بلکه در مواردی اجرای آن را «جایز» و یا به تعبیر دقیق­تر «واجب» می­دانست.

مقالۀ حاضر به بررسی دیدگاه آیت الله سید محمدباقر صدر به تاریخ از دو حیث روشی و جوهری پرداخته است. شهید صدر در کتاب اقتصاد ما روش های آزمایشگاهی استقرا را آن گونه که دانشمندان علوم طبیعی از آن استفاده می کنند در پژوهش تاریخی، غیر قابل اعمال می داند؛ اما در کتاب مدرسۀ القرآنیه ضمن توجه به تفاوت تاریخ با سایر علوم، بر امکان انجام پژوهش علمی در حوزۀ تاریخ با استفاده از استقرای تاریخی تصریح می کند. این مقاله مدعی است که حلقۀ وصل دو دیدگاه را باید در کتاب مبانی منطقی استقرا جست وجو کرد. با این توضیح که نخست، علم از نظر شهید صدر، همان شناخت یقینی است و روش استقرا آن گونه که مکتب ذاتی شناخت آن را توضیح می دهد، در حوزه های پژوهشی گوناگون (از طبیعت تا تاریخ) می تواند تولید معرفت یقینی کند؛ دوم، استقرا همان استدلالی است که طی آن امر عام را می توان از امور خاص استخراج کرد و استخراج سنت ها یا قوانین تاریخی از رویدادهای تکینه نیز نوعی استخراج امر عام از امر خاص محسوب می شود؛ سوم، شهید صدر همۀ انحای مختلف استنتاج استقرایی را مستلزم امکان دخالت در پدیده ها نمی داند. در پژوهش تاریخی امکان استقرا بر مبنای مشاهدۀ درزمانی وجود دارد؛ بنابراین می توان ادعا کرد که از این سه جهت بوده است که شهید صدر روش استقرای تاریخی را برای فهم سنت ها و قوانین تاریخ قابل استفاده می داند. پس از این بحث روش شناسانه، به تشریح دیدگاه ایشان دربارۀ ویژگی ها، محدوده و صورت های سنن تاریخ و نیز به دلایل اهمیت آگاهی انسان به سنت های مقرر تاریخی و وابسته بودن اِعمال فاعلیت انسان در تاریخ باتکیه بر چنین معرفتی پرداخته شده است.

اعتقاد به دعا و استجابت آن از زوایای مختلفی نیازمند تحلیل است؛ زیرا از سویی نشانگر عاملیت الهی در جهان بوده و از سوی دیگر، فرایند آن در نظامی رخ می دهد که قانون علیت از اصول بنیادین آن است. برهمین اساس، پذیرش تحقق پدیده ای در پرتو استجابت دعا با چالش هایی مواجه است؛ به طوری که برخی، استجابت دعا را برآمده از دخالت باری تعالی دانسته و آن را ناقض قوانین طبیعت می دانند. در مقابل برخی تحقق یک پدیده در عالم قانون مند طبیعت را به عنوان برآیندی از استجابت دعا، انکار کرده اند. با توجه به تأثیرات عمیق نهاد دعا در نظام اعتقادی، ارائۀ دیدگاهی منجسم در چگونگی اثرگذاری دعا امری ضروری است. بدین منظور در نوشتار پیش رو که با روش توصیفی تحلیلی بوده و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات آیت الله مصباح یزدی صورت گرفته است؛ استجابت دعا به عنوان بستر عاملیت الهی در منظومه قوانین حاکم بر طبیعت، مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که استجابت دعا برآیند اثرگذاری طولی علل فراطبیعی بر علل مادی، در فرایند قوانین حاکم بر طبیعت است.

بر اساس آموزه های دینی ادیان بزرگ توحیدی، خداوند در جهان دیگر و در روز داوری بر اعمال و نیات همگان داوری خواهد کرد و این داوری عادلانه است. او به هر عملی، حتی کوچک ترین آن ها، رسیدگی خواهد کرد و جزای همگان را خواهد داد و از جمله، برخی گناهکاران را به عذاب جاویدان محکوم خواهد کرد. در مورد این آموزه دینی دست کم دو اشکال مهم طرح شده است: 1. عذاب جاویدان با عدالت الهی ناسازگار است، 2. عذاب جاویدان با عشق الهی ناسازگار است. متفکرانی چون آنسلم و جاناتان ادواردز سعی کرده اند سازگاری عذاب جاویدان با عدالت خدا را نشان دهند و آکویناس هم بر سازگاری عذاب جاویدان و عشق الهی استدلال کرده است. در سنت اسلامی نیز تلاش هایی برای طرح بحث از امکان سازگاری عذاب جاویدان اخروی با عدل الهی شده است که از نمونه های برجسته و متاخر آن دیدگاه مرتضی مطهری در عدل الهی است. در این مقاله، استدلال می کنم که گرچه همه این استدلال ها میزان قوت و ضعفشان یکسان نیست، همه آن ها در پاسخ اخلاقی موجه به اشکال های طرح شده، ناکام می مانند.

مقاله حاضر جایگاه انبیای الهی در افکار فیچینو (1433- 1499 م) و تاثیر ابن سینا بر اندیشه وی را بررسی می کند. ضرورت وجود نبی در جامعه و همچنین قانون الهی، عقول و معجزه، از موضوعات دیگری است که در مقاله حاضر مدنظر قرار خواهد گرفت. مارسیلیو فیچینو در دیدگاه خود درباره انبیاء الهی و ابزار صدق دعوی نبوت- معجزه- و قانون الهی، به دو بخش الهیات و نفس کتاب شفای ابن سینا نظر دارد. در این مقاله در پی آن هستیم که پس از بیان عقاید فیچینو در این امر، استناد و ارجاع وی به آرای ابن سینا را مبرهن نماییم. تاثیر پذیری فیچینو از ابن سینا به موارد فوق خلاصه نمی شود. این فیلسوف افلاطونی اهل فلورانس همچنین در موارد دیگری از قبیل فرایند ارسال قوانین الهی به نبی، ضرورت وجود انبیاء و محتوای قوانین انبیاء، وامدار ابن سینا است.

با وقوع حملات 11 سپتامبر، ظهور گروه دولت اسلامی، طالبان و وقایع میانمار، موضوع افراط گرایی دینی به عنوان تهدیدی بر ضد صلح و امنیت بین المللی و نیز حقوق بشر موردتوجه قرارگرفته است. در سطح بین المللی اقداماتی جهت مقابله و کنترل افراطی گری انجام یافته ولی به نظر می رسد نتیجه دلخواه حاصل نشده است. بعد از بیست سال نبرد در افغانستان، طالبان مجدداً حکومت را در دست گرفته، گروه دولت اسلامی در سوریه و عراق اقدامات خود را افزایش داده و با مظاهر جدید افراطی گرایی دینی روبرو هستیم. در پژوهش پیش رو پرسش اصلی آن است که آیا ساختارها و هنجارهای حقوق بین الملل معاصر می توانند با افراط گرایی دینی مقابله نمایند؟ در مقاله حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای نگارش یافته است، با بررسی مفهوم افراط گرایی و دین، سه خوانش مختلف از بنیان و مبانی حقوق بین الملل و تعارض آن ها با دین تندرو که ناشی از بنیادهای قوانین و تفاوت ناشی از هدف است، تحلیل شده و نتیجه گیری می نماید به علت ایرادات بنیادین در ساختارها و هنجارهای حقوق بین الملل، این نظام حقوقی توانایی مقابله با افراط گرایی دینی را نداشته و از رسیدن به تصمیمی قاطع در مقابل افراط گرایی دینی ناتوان است.

چکیده فارسی:یکی از ابعاد بحث نسبت دین و اخلاق، بررسی ارتباط این دو در اخلاقی زیستن یا تربیت اخلاقی است، بدین معنا که گزاره ها، اعتقادات و پیش فرض های دینی می توانند در تربیت اخلاقی انسان ها و به تعبیر دیگر، در کاشتن نهال فضائل اخلاقی در انسان و ریشه کن کردن رذائل اخلاقی از او موثر باشند. یکی از این پیش فرض ها و اعتقادات دینی، پذیرش نظام کنش و واکنش در عالم هستی و به عبارت دیگر، پذیرش ساکت و بی تفاوت نبودن عالم هستی نسبت به رفتار ما انسان ها، و انعکاس آن به سوی ماست. شماری از آیات قرآن کریم به خوبی بر واکنش نظام پویا، زنده و باشعور جهان هستی به رفتار ما انسان ها دلالت دارد. قرآن کریم انسان را به پذیرش مسوولیت اخلاقی اعمال و رفتارش ترغیب می کند و نوعی ضمانت اجرایی دینی و دنیوی (افزون بر ضمانت اجرایی اخروی) برای اخلاقی زیستن انسان فراهم می آورد که نشانگر نسبت دوستانه دین و اخلاق در عرصه تربیت اخلاقی است.   چکیده عربی:العلاقة بین الدین والأخلاق من المواضیع المهمة والعریقة فی حقل الإلهیات، و فی فلسفة الدین و فلسفة الأخلاق. و هو موضوع جدیر بالبحث والاهتمام من جوانب عدیدة. و من الجوانب التی تطرح علی بساط البحث فی ما یخص العلاقة بین الدین والأخلاق هو بحث علاقة هذین العنصرین و تأثیرها فی أخلاق المعیشة أو التربیة الأخلاقیة، بمعنی ان القضایا والاعتقادات والافتراضات الدینیة المسبقة یمکن أن تکون ذات تأثیر فی التربیة الأخلاقیة للإنسان، أو بتعبیر آخر انها ذات تأثیر فی غرس الفضائل الأخلاقیة فیه واقتلاع الرذائل الأخلاقیة منه. و من هذه الافتراضات والاعتقادات الدینیة قبول نظام الأفعال وردود الافعال فی عالم الوجود. و بعبارة أخری الاذعان بأن عالم الوجود لا یتخذ موقف الصمت واللامبالاة ازاء سلوکنا وتصرفاتنا نحن بنی الإنسان، وله ردود فعله تجاهنا. هناک عدد من آیات القرآن الکریم تدل بکل وضوح علی ردود فعل النظام الحی والفاعل لعالم الوجود ازاء سلوکنا نحن بنی الإنسان. نتناول فی هذا التحقیق بحث هذه الآیات بالاسلوب الوصفی التحلیلی، والغایة من وراء ذلک هی أولا: ان القرآن الکریم یحثنا علی تقبل المسؤولیة الأخلاقیة لسلوکنا، و بذلک یوفر نوعا من الضمانة التنفذیة الدینیة والدنیویة (إضافة إلی الضمانة التنفیذیة الاخرویة) للعیش الأخلاقی للإنسان، و ثانیا اننا رمنا من خلال ذلک التأکید علی العلاقة الحمیمة بین الدین والأخلاق فی حقل التربیة الأخلاقیة.

علم الهی یکی از چهار صفت مهم حقیقه واجب الوجود است که از اهمیت خاصی برخوردار است. در مقاله حاضر پس از مرور دیدگاه های مختلف در تعریف علم و ارایه دلایل عقلی و نقلی عالم بودن خداوند، به تفصیل درباره کیفیت علم الهی بحث شده است. در میان موضوعات مختلفی که متعلق علم الهی قرار می گیرد موجودات مادی و حالت های وجودی آنها بیش از همه بحث انگیز بوده است. کیفیت علم الهی به حالات وجودی موجودات مادی قبل از ایجاد آنها و همزمان با ایجاد آنها و نیز بعد از فنای آنها متفاوت است. بیشترین اشکال در مورد علم الهی قبل الایجاد به حالات وجودی مادیات است که مقاله حاضر به تفصیل و با توجه به دیدگاه های مختلف در تعریف علم آن را بررسی کرده است.

چون از خزائن در قرآن و حدیث یاد شده، علمای تفسیر و حدیث و در پی آنها اهل کلام، فلسفه و عرفان نیز به بحث از آن پرداخته اند. ما در این مقاله، علاوه بر تفسیر لغوی خزائن، به نقل و تنظیم آرای آنها در این باره می پردازیم و چون بحث به کلید خزانه و نیز خزانه داران تعمیم داده شده است بحث درباره آنها را نیز مطرح می کنیم، علاوه بر آن، به تبیین نکته های ظریفی که در ضمن آرای خویش آورده اند نیز اهتمام می ورزیم تا خواننده حاصلی از مباحث را در اختیار داشته باشد و از بین آنها آنی را که به واقع نزدیک تر می بیند، برگزیند.